Tekst
en foto Jelle Hofstra
Verdedigingstechnieken
Dieren moeten altijd klaar staan om te ontsnappen. In geval van nood hebben ze drie mogelijkheden: verstarren, vluchten of vechten, vaak
ook in dezelfde volgorde. Blijf zitten waar je zit en verroer je niet. Dat is een methode die talloze dieren toepassen om zich te beschermen. In feite is dit een verdedigingstechniek die met een fraai woord crypsis wordt genoemd. Het zal u vast wel eens opgevallen
zijn dat een aan de slootkant zittende kikker pas wordt opgemerkt als hij met een plons in het water springt. Of een haas die u doet opschrikken als hij op het laatste moment uit zijn leger opduikt. Er zijn ook slangen die deze tactiek toepassen door zo lang mogelijk te blijven liggen. Soms hebben deze dieren exact dezelfde kleurpatronen op hun lichaam, als de omgeving waarin ze leven. Zo valt een Afrikaanse Pofadder in het geheel niet op als die
tussen het strooisel ligt en een Amerikaanse Koperkop, gelegen tussen afgevallen bladeren, is evenmin te zien. De Dwergpofadder graaft zich zover in het zand van de Namib-woestijn, dat alleen zijn ogen nog onbedekt zijn.
Niet alle slangen gebruiken de techniek van blijf zitten waar je zit. Slangen die niet erg gecamoufleerd zijn en dus vrij opvallend, moeten het vaak van hun snelheid hebben. Vluchtgedrag dus. Vooral de Toornslangen,
die ik op de Griekse eilanden vaak ontmoet, zijn daar meesters in en vluchten met een dusdanige snelheid dat het dier met het blote oog nog nauwelijks te volgen is.
Soorten die
minder snel zijn maken vaak sissende geluiden. De Amerikaanse Stierslang heeft hiervoor zelfs een aangepaste strotklep, waardoor het volume van het sissen wordt versterkt. De Zaagschubadder, die voorkomt in de woestijnen van het Midden Oosten, gebruikt zijn
strot zelfs helemaal niet om een sissend geluid te maken, maar doet dit door delen van het lichaam langs elkaar te wrijven. Slangen als de ratelslang staan bekend dat ze zich kenbaar
maken door gebruik van hun ratel, op het uiteinde van hun staart. Zo is het geratel van de Texaanse Ratelslang al op vele meters afstand te horen.
Bij tal van dieren komt de verdedigingsvariant
van het doodliggen voor. Het is bekend van zoogdieren, vogels, reptielen, amfibieen en insecten. Slangen zijn de beste toneelspelers als het op doodliggen aankomt. De Noord-Amerikaanse Haakneusslang houdt zich bij onraad dood door zich op de rug te werpen,
de bek te openen en de tong naar buiten te laten hangen. Dit in de hoop dat de predator zijn interesse verliest in een dode prooi. Onze inheemse ringslang gebruikt bijna dezelfde werkwijze. Dit dier probeert eerst de vijand af te schrikken door een geelwit
secreet af te scheiden uit de darmen, dat ontzettend stinkt. Mocht dit de aanvallers niet afschrikken, dan werpt ook deze slang zich op de rug en laat de tong uit zijn geopende bek hangen. Om een en ander nog echter te doen lijken produceren sommige exemplaren
zelfs een bloeddruppel (auto-hemorragie) in hun bek door daar haarvaatjes te laten openspringen.
Een andere techniek is de zelfverminking (autotomie). Een voorbeeld daarvan is
het los kunnen laten van een gedeelte van de staart bij hagedissen, als het dier wordt belaagd. Het afgebroken staartdeel blijft door zenuw- en spiersystemen nog minuten lang bewegen en geeft de hagedis ruim de kans te ontsnappen. En het werkt. Want in de
magen van allerhande aanvallers zijn hagedisstaarten gevonden, zelfs bij vogels en slangen.