Klokschildpad Lesbos

Tekst en foto's Jelle Hofstra

Inleiding
Er komen met zekerheid drie soorten schildpadden voor op Lesbos. Het gaat om de Moorse landschildpad Testudo graeca ibera en twee soorten moerasschildpadden te weten de Balkanbeekschildpad Mauremys rivulata en de Europese moerasschildpad Emys orbicularis. Wordt Mauremys rivulata werkelijk bij honderden en honderden gevonden, Emys orbicularis wordt daarentegen veel minder vaak gezien.
Hoewel sommigen menen dat de Griekse landschildpad Testudo hermanni ook op Lesbos voorkomt, zijn ze door ons in ieder geval nooit gevonden. Anders is dat misschien met de klokschildpad, ook wel breedrandschildpad of  helmschildpad genoemd, Testudo marginata.

Verspreidingsgebied van de klokschildpad
Het verspreidingsgebied van deze grootste Europese landschildpad, met een schildlengte van soms meer dan 40 centimeter, omvat zuid Albanië, het zuidoosten van Griekenland van de Peloponnesos tot de Olympus en wordt verder nog gevonden op enkele eilanden in de Egeïsche Zee, zoals Euboea, Salamis, de Sporaden (inclusief Skyros), Paros en Argosaronikos. Op Sardinië en in Italië zijn de dieren met zekerheid geïntroduceerd. In Italië lijkt de soort inmiddels bijna weer te zijn uitgestorven, maar er worden nog steeds sporadisch dieren gevonden in de Calabrië-regio. De dieren op Sardinië wijken iets af van de nominaatvorm. Zo is het supracaudale schild minder sterk gebogen en de randen zijn gladder en het dier wordt dan ook beschouwd als een ondersoort Testudo m. sarda. Verder wordt er nog een dwergvorm gevonden, die (hoewel door sommige wetenschappers omstreden) als aparte soort wordt beschouwd, Testudo weissingeri. Het dier komt voor langs de kust van Peloponnesos.

 ’Lesbian Wildlife Hospital’  
Al zestien jaren achtereen heb ik in de maanden mei/juni een 4-weekse ‘herpetologische werkvakantie’ op Lesbos en bracht ik meerdere keren een bezoek aan het ’Lesbian Wildlife Hospital’ in het plaatsje Agia Paraskevi, dat wordt beheerd door de Nederlander Joris Peeters, traumatoloog, die wordt bijgestaan door een aantal vrijwilligers. Gewonde (vaak aangeschoten) en zieke dieren worden hier verzorgd om ze - indien mogelijk - weer in de vrije natuur uit te zetten. Ook de nodige operaties kunnen hier worden verricht. In het hospitaal scharrelden in 2003 enkele opgevangen landschildpadden rond, waaronder een volwassen vrouwtje van de zeldzame klokschildpad. Het dier is van het eiland zelf afkomstig. Sporadisch wordt er een dier op Lesbos gevonden en dit exemplaar dat in de buurt van Loutropolis Thermis, ten noorden van Mitilini, werd gevonden zou het zesde exemplaar zijn.

Ingevoerd?
Overigens wordt het voorkomen van de klokschildpad op Lesbos in de literatuur nergens vermeld. Het kan dus best om ingevoerde dieren gaan. De op Cyprus wonende Griek Andreas Iosivakis, zeebioloog en tevens Breeding Program Specialist bij het European Studbook Foundation, vond tijdens zijn studie aan de University of the Aegean op Lesbos in 2013 in de buurt van het Variagebied, iets ten noorden van Mitilini, op een heuvel, twee exemplaren van Testudo marginata. Tijdens zijn gedegen studie, enkele jaren geleden over de schildpadden op Lesbos, heeft hij iedereen die er ooit studies van hebben gemaakt, gevraagd naar het voorkomen van Testudo marginata op Lesbos, maar niemand rapporteerde dat er een populatie op het eiland Lesbos aanwezig zou zijn. Andreas Iosivakis is dan ook van mening dat de schildpadden op het eiland zijn gekomen door menselijk handelen en dat ze van het vasteland zijn gehaald om als huisdieren te houden (pers. med.). Dat klinkt erg aannemelijk. Ook omdat ik zelf - na een tip met een Griek - ooit het 25 cm lange schild van een halfvergane klokschildpad vond in een verwilderde tuin in het dorpje Stalis op het Griekse eiland Kreta. Ook deze schildpad is een soort die hier ook van nature niet voorkomt en door menselijk handelen hier terecht moet zijn gekomen. Vroeger werden hier volgens de eilandbewoners veel schildpadden gevonden. In het aquarium van Chersonissos zit ook een aantal dieren die daar gewond zijn binnen gebracht (Fred Gaal, pers. med.).

Andere meningen
De op Lesbos wonende chirurg in ruste en archeologie- en natuurkenner dr. Makis Axiòtis, die zelf ooit drie klokschildpadden op het eiland vond in de Polichnitos-regio, is echter van mening dat er op het eiland een kleine populatie voorkomt (Makis Axiòtis, pers. med.). Joris Peeters van het ’Lesbian Wildlife Hospital’ deelt deze mening overigens. Verhalen dat de klokschildpad ooit als voedselbron zou zijn ingevoerd, wijst hij resoluut van de hand. Klokschildpadden worden immers nauwelijks groter dan de inheemse Moorse landschildpad, zo is zijn mening. De grootte van de klokschildpad wordt vooral bewerkstelligd door het ver naar achteren stekende supracaudale schild en de drie marginaleschilden aan weerszijden hiervan. Het zou daarom dan ook grote onzin zijn deze dieren voor dit doel in te voeren.

Kweek
Een aantal jaren lang werden er in het ’Lesbian Wildlife Hospital’ jongen geboren die een kruising waren tussen de Testudo marginata en Testudo graeca ibera. Beide soorten zijn nauw verwant aan elkaar. De bedoeling was deze bastaarden ooit weer uit te zetten op het eiland en dat is in het begin ook inderdaad gebeurd. Omdat dit ons geen goed plan leek, hebben we hierover contact opgenomen met de beheerder. En met succes. In 2006 kregen wij een berichtje dat de eerste klokschildpad in het hospitaal was geboren. De vader is een dier dat van het eiland Paros afkomstig is. In 2007 hebben we het jonge schildpadje kunnen bewonderen. In de navolgende jaren zijn er nog vele tientallen klokschildpadden geboren.
De dieren in het ’Lesbian Wildlife Hospital’ worden onder natuurlijke omstandigheden gehouden en de afgezette eieren blijven ter plekke liggen. De natuur doet de rest en er komt geen broedstoof aan te pas. Men heeft dan ook geen idee of de geboren diertjes mannetjes of vrouwtjes zijn. Zo zijn er in 14 jaar tijd tussen de 50 en de 60 klokschildpadjes geboren.
Juvenile klokschildpadden lijken qua vorm en kleur veel op Testudo graeca ibera, maar het buikschild van de klokschildpad vertoont driehoekige, donkere vlekken, terwijl de sporen op de dijbenen ontbreken. De donkere kleur van de volwassen dieren komt pas op latere leeftijd.

Het uitzetten
Als de jonge schildpadjes goed eten en een gewicht van 200 gram hebben bereikt, worden ze in de vrije natuur uitgezet. Joris Peeters heeft daar ooit twee afgelegen gebieden voor uitgekozen. Een gebied ten oosten van Achladerí en een gebied bij het plaatsje Lafiónas. Gebieden waar weinig toerisme is en waar geen agrarische activiteiten waren. Dat het gebruik van steeds groter en zwaarder agrarisch materieel op Lesbos een gevaar vormt voor de landschildpad is duidelijk. Meerdere keren vond ik verbrijzelde schilden op gemaaide weilanden. Dat is ook de reden waarom er in het gebied ten oosten van Achladerí geen schildpadden meer worden uitgezet, aangezien de agrarische activiteiten daar toenemen. Er worden vanaf 2016 alleen nog jonge dieren uitgezet in het afgelegen gebied bij Lafiónas. Volgens Joris Peeters scharrelen daar nog zeer grote klokschildpadden rond. In dit gebied staat slechts een taverne en verdere bebouwing is afwezig, waardoor er nauwelijks menselijke activiteit is. Dat juist in dit afgelegen en onbewoonde gebied klokschildpadden worden aangetroffen, sterkt Joris Peeters in zijn mening dat zich hier van oorsprong een kleine populatie klokschildpadden bevindt en dat de dieren hier niet door menselijk handelen zijn gekomen

Rood gemarkeerd
Voor de jonge schildpadjes worden uitgezet worden ze op het carapax gemarkeerd met rode, niet toxische verf. Zo zijn ze de eerste jaren meteen te herkennen en hoeven ze niet steeds te worden opgepakt. Schildpadden die in de hand worden genomen legen vaak de anaalblaas, vocht wat ze in een vooral drogere tijd volop nodig hebben.

De kweker is zich er terdege van bewust dat de kans op kruising met de Moorse landschildpad vrijwel niet te vermijden is, omdat er in verhouding zeer weinig klokschildpadden op het eiland voorkomen. Bovendien hebben de uitgezette dieren dezelfde ouders, zodat op den duur echter zelfs inteelt op de loer ligt. Of er nu van oorsprong een kleine populatie van de klokschildpad voorkomt op Lesbos, of dat de dieren ooit eens zijn uitgezet, is echter nog steeds niet duidelijk. Schildpadden bereiken zeer hoge leeftijden en zo zal Testudo marginata - mede door het uitzetten van de kweek van Joris Peeters - nog decennia lang op Lesbos gevonden kunnen worden.

Naschrift
Erg frappant, maar terwijl ik dit artikel schrijf (eind juni 2019) komt er een melding van het Griekse eiland Kreta binnen dat er enkele weken geleden een klokschildpad in een tuin in de stad Rethimnon zat. Na het dier netjes in het vrije veld te hebben gebracht, stond het dier de volgende dag opnieuw aan de ’poort’. Aangezien de bewoners dit wel leuk vonden, werd de schildpad in de moestuin gehouden, waar het enkele weken later eieren afzette. Ook op Kreta lopen dus nog steeds ooit ingevoerde schildpadden rond. Op 11 september kreeg ik bericht dat het eerste jonge dier was geboren. En wat blijkt, gezien de driehoekige vlekken op het plastron, is het een rasechte marginata. Ook op Kreta lopen dus nog steeds ooit ingevoerde schildpadden rond en vermoedelijk veel meer dan men denkt.






Literatuur:
Hofstra, J., (2002). Some herpetological observations on Crete - Podarcis.nl:             
1: 8-15.
Hofstra, J., (2014). Zehn Jahre Beobachtungen der Maurischen Landschildkrote auf der griechischen Insel Lesbos. - Schildkroten im Fokus 11 (4): 3-14.
Speybroek, J., et al., (2016). Field Guide to the Amphibians & Reptiles of Britain and Europe.  Bloomsburry Natural History. 50 Bedford Square London WC 1B 3DP UK.