Tekst en foto Jelle Hofstra
De Vuursalamander
Vele oudere mensen zullen zich hem nog kunnen herinneren: de Salamander. In tal van huizen heeft hij gestaan en generaties lang hebben de
gezinsleden zich aan zijn warmte gekoesterd.
De naam Salamander behoorde toe aan een toentertijd erg populaire kachel. Deze salamander was eigenlijk een 'alleseter', een allesbrander
dus. Men stopte hem dan ook met alles vol: hout, cokes, briketten, nootjes, ja zelfs met oude schoenen. Slechts weinigen zullen hebben geweten hoe deze kachel eigenlijk aan zijn merkwaardige naam kwam.
Vermoedelijk is de naam ontleend aan een amfibie en wel aan de Vuursalamander. De Vuursalamander is een landsalamander die bij ons ook nog zeer schaars voorkomt in het zuiden van het land. Het dier heeft echter niets met vuur te maken.
Het ongeveer 20 centimeter lange dier is fraai getekend, met gele tot oranje waarschuwingsvlekken op een gladde, zwarte ondergrond. De waarschuwingsvlekken duiden er op dat het dier giftig en dus oneetbaar is. Deze signalen zijn heel doeltreffend, want steeds
weer zie je dat roofdieren bontgekleurde prooidieren laten lopen. Felle kleuren dienen in het algemeen als waarschuwingsymbool. Een dier dat over een of ander speciaal wapen beschikt - zoals een vieze smaak, giftige klieren of een steekmechanisme (bijv. wespen)
- kan dat met kleur aangeven. Dit soort kleurpatronen heet met een moeilijk woord 'aposematiek' of verdwijnkleuren.
In vroegere tijden, toen men salamanders nog voor reptielen
aanzag, dacht men dat het dier was ontstaan uit hitte, leefde in de vlammen en zich voedde met vuur. Omdat ze zagen dat elk ander element, de lucht, de aarde en het water bewoond waren, zetten ze hun fantasie aan het werk om een bewoner van het vuur te vinden
(of te maken). De misvatting dat het dier ongevoelig zou zijn voor vuur, heeft er toe geleid dat veel van deze arme dieren in vroeger tijden zijn verbrand. Wanneer het dier in het vuur werd gegooid, barstte door de hitte de huid open en verloor het dier zijn
lichaamssappen. In sommige oude boeken staat zelfs te lezen dat het dier op deze manier probeerde om de vlammen te doven.
De uiteindelijke oorzaak van het misverstand dat de dieren
uit vuur ontstonden, lag vermoedelijk in het feit dat de salamanders tussen het te stoken hout waren gekropen om te overwinteren.
Ernstig
bedreigd
De Vuursalamander wordt in ons land momenteel ernstig bedreigd. Het belangrijkste kerngebied van de Vuursalamander is het Bunderbos in Zuid-Limburg. De Zuid-Limburgse populatie Vuursalamanders was jarenlang stabiel, maar sinds 2008 werden plotseling dode Vuursalamanders gezien. Dit ging gepaard met het waarnemen van verontrustend weinig dieren
sinds 2010. De Stichting Reptielen en Amfibieën en Vissen Onderzoek (RAVON) vreest voor het voortbestaan van de soort, en is samen met verschillende partners gestart met het actieplan SOS Vuursalamander. Werden er in 2007 nog 143 dieren aangetroffen,
in 2012 werden er slechts 25 exemplaren gevonden. Deze dieren zitten nu in terraria van de universiteit van Gent. Als de oorzaak van de dramatische achteruitgang eenmaal wordt gevonden wil men met de dieren gaan kweken om ze later ter plekke weer uit te zetten.