Kapwerkzaamheden verjaagt adders

Teks en foto's Jelle Hofstra

Sinds 1990 monitoor ik de Lippenhuisterheide. Samen met Hans van den Bogert, die de Schaopedobbe in Elsloo toen onder zijn hoede nam, waren wij door Annie Zuiderwijk van de UVA uitgekozen in de provincie Fryslân te starten met een proefproject. Dit in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij om, in het kader van het Natuurbeleidsplan, uit te zoeken hoe de verspreidingsgebieden (arealen) van de Nederlandse reptielensoorten binnen de landsgrenzen zijn gelegen. Als het een succes bleek te zijn, zou het navolging vinden in het gehele land. Zoals we inmiddels weten werd het een succes.

Voorkomen reptielen en amfibieën

Dieren die op de Lippenhuisterheide voor komen zijn wat betreft reptielen de adder (Vipera berus), ringslang (Natrix n. helvetica) en de levendbarende hagedis (Zootoca vivipara). Ook zou de laatste jaren de hazelworm  (Anguis fragilis) weer zijn gezien, maar dat kan ik niet bevestigen. Van de amfibieën worden daar aangetroffen de gewone soorten als kleine watersalamander (Lissotriton vulgaris), gewone pad (Bufo bufo), bruine kikker (Rana temporaria), meerkikker (Pelophylax ridibundus), bastaardkikker (Pelophylax kl. esculenta) en de zwaar beschermde Poelkikker (Pelophylax lessonae) en Heikikker (Rana arvalis).

Verdroging

De Lippenhuisterheide kent twee eigenaren. Ongeveer 6 ha is in eigendom van It Fryske Gea en ongeveer 60 ha behoort toe aan de familie Van Harinxma-thoe Sloten. Zoals de meeste natuurgebieden in die tijd leed de Lippenhuisterheide ernstig aan verdroging. In de jaren 1995-96 werd dan ook besloten de waterstand omhoog te brengen. Rekening houdende met de natuur had men gewacht tot na het broedseizoen. Halverwege november werd het waterpeil plotseling verhoogd, er geen rekening mee houdend dat de reptielen op dat moment hun winterslaap hielden. Vele overwinterende dieren zullen het loodje hebben gelegd.

Populatie eindelijk weer op peil

Het heeft meer dan 15 jaar geduurd voor ik merkte dat de adderpopulatie weer enigszins groeide. Wat eveneens opviel was dat ik op mijn monitoringsterrein de laatste jaren reeds adders ontdekte in de maand maart, zoals landelijk meestal ook het geval is. Voorheen trof ik nooit eerder een dier aan dan halverwege april. Er werd er dan ook van uit gegaan dat dit hun zomergebied moest zijn. Vermoedelijk is door de verhoogde waterstand een overwinteringsgebied blijkbaar ongeschikt geworden en hebben de dieren een plek gevonden in de buurt van mijn traject.

Tweede domper

Toen kwam een tweede domper. De gemeente Opsterland, eigenaar van het zand- en fietspad dat dwars door de Lippenhuisterheide loopt, vond dat publiek vanaf het fietspad de bloeiende heide moest kunnen zien, zo gaat het verhaal. Men liet de meer dan 700 meter lange boomwal langs het zandpad rigoureus kappen, dit in overleg met de natuurvereniging  ’Geaflecht’ te Gorredijk. En niet gefaseerd zoals men zou denken, maar om ongeveer 10 meter mocht – door toedoen van de Natuurvereniging ’Geaflecht’ -  een boompje blijven staan, de rest werd met de grond gelijk gemaakt. Helaas gebeurde dit kappen. rooien en afgraven in hartje winter van 2016. In de betreffende boomwal - die iets hoger ligt dan de hei zelf - overwinteren de laatste jaren adders. Een ideale plek voor meerdere reptielen overigens, om tussen de boomwortels vorstvrij en droog de winter door te brengen. Kleine watersalamander, gewone pad, een gedeelte bruine kikker, een gedeelte bastaardkikker, poelkikker en heikikker zijn dieren die eveneens op het droge overwinteren. Het is dan ook niet ondenkbaar dat ook deze amfibieën gebruik maakten van de vernietigde boomwal.

Verboden werkzaamheden

Aangezien we nauwelijks winter hebben gehad en de dieren niet echt in een diepe winterslaap zijn geweest, zijn in ieder geval de daar overwinterend adders ernstig verstoord en uiteindelijk verdwenen. Bovendien is over de volle lengte van de meer dan 700 meter de grond van de berm weg gegraven, op sommige plekken met een dikte van 30 cm. Dit voor een goede afwatering van het zandpad, terwijl de greppel die hier ooit voor diende – en die tevens werd gebruikt als trekroute door slangen en hagedissen - werd gedicht. De bodemstructuur voor de overwinterende dieren lijkt daardoor voorgoed te zijn vernield, terwijl 70 % van het zandpad nog steeds afwatert op de gedichte greppel. Op plaatsen waar beschermde amfibieën en reptielen voorkomen, mogen in de overwinteringsperiode (1 november tot 1 april) geen graafwerkzaamheden worden verricht, dus er mag niet worden geplagd of gegraven en er mogen geen stronken worden verwijderd. Bijkomend detail is dat de Gemeente Opsterland geen Flora- en Faunawet-toetsing heeft laten uitvoeren en alles dus zonder vergunning en illegaal heeft laten kappen.  

De door mij ingeseinde Algemene Inspectiedienst (AID) en de Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing (FUMO) heeft de Gemeente Opsterland voor deze werkwijze dan ook op de vingers getikt. Er werd door de woordvoerster van de gemeente bevestigd dat de werkzaamheden die er waren uitgevoerd niet helemaal goed waren gegaan. Er was weliswaar een soort van ecologische begeleiding bij de werkzaamheden aanwezig, echter deze persoon was geen officieel en onafhankelijk deskundige, maar een vrijwilliger van de lokale natuurvereniging 'Geaflecht'. Hierdoor was de gemeente op het verkeerde been gezet. Een ecologische toets was inderdaad niet uitgevoerd. Er werd verder aangegeven dat de gemeente er wel van had geleerd en het de volgende keer zeker anders zou doen. Mochten er in de toekomst opnieuw kapwerkzaamheden in dit gebied plaatsvinden dan zal dit volgens de gedragscode van de Wet natuurbescherming worden uitgevoerd.

De Gemeente wijst met een beschuldigende vinger naar de Natuurvereniging 'Geaflecht', de Natuurvereniging wijst op zijn beurt de gemeente Opsterland als plichtverzaker aan. Helaas is de natuur de dupe.